تأملی مختصر در باب تکنولوژی(1)
مسئله ارتباط ما با غرب در ذهنم با مطالعه کتابی(1) از مرتضی آوینی پدید آمد. از آن زمان در این رابطه با دوستان گفتوگوهایی میکنیم و با هدف روشن شدن موضوع برای خودم مطالعه میکنم. البته نمیتوان نگفت که این موضع چندان هم روشن نیست و حتی شاید بسیار هم مبهم و محل بحث باشد. به نظر تا محل منازعات در این بحث دقیقاً مشخص نشود گفتوگو در اینباره پیچیده و در نهایت بینتیجه خواهد بود. آنچه به ذهنم به عنوان نقاط کلیدی میرسد در زیر آوردهام؛
جهتدار بودن تکنولوژی:
-آیا میتوان به تولیدات تکنولوژیک غرب به دید یک ابزار -که میتوانند به خدمت اهداف پست و یا عالی قرار گیرند- نگاه کرد؟! و آیا استفاده صحیح -و یا ناصحیح- از این ابزار به انسانها بستگی دارد و یا ماهیت آنها نوع خاصی از استفاده را بر کاربر تحمیل مینماید؟
علم تکنولوژیک:
-آیا تفاوتی بین علم جدید و قدیم وجود دارد؟ آیا علم در نظر و گفتار متقدمان و متجددان یکسان است؟! آیا علم جدید در ادامه علم قدیم و برگرفته از ذخایر دانشمندان مسلمان است؟ آیا پیشرفت بشر در ساخت ابزار را در ادوار تاریخی باید سیری مدام و پیوسته در جهت رفاه زندگی دنیوی دانست؟
فرار از سیطره جهان تکنیک:
-بر فرض جهت دار بودن تکنولوژی آیا می توان از سلطه آن مفری جست؟ این تلاش ممکن یا ناممکن است؟
غرب به مثابه کل واحد:
-اگر بپذیریم که غرب از لحاظ معنوی و فرهنگی دچار انحطاط شده است و این انحطاط به دلیل نوع نگاه بشر جدید(2) به جهان و ارتباط او با خداوند است، آیا این نوع نگاه انحرافی در تولیدات علمی او نیز مؤثر است؟ -و یا بهطور واضح تر- آیا جامعه توحیدی میتواند از نتایج تلاش این بشر جدید بهرهمند شود و در مسیر قرب قرار گیرد؟ اگر بپذیریم بنیانهای فلسفی و –به تبع آن-علوم انسانی غرب به کار جامعه توحیدی نمیآید؛ آیا علوم تجربی و ابزارهای آن نیز چنین است؟ و یا بهتر بگوییم آیا غرب را به مثابه یک کل واحد باید مورد بررسی قرار داد و یا میتوان آن را-اعم از علوم انسانی، تجربی و ...- به دو دسته خوب و بد تقسیم کرد و به گزینش خوبها پرداخت و بدهایش را وانهاد؟
کسانی از دیدگاه خود به پرسشهایی که مطرح شد پاسخ گفتهاند. این پرسشها در دو سطح غیر مسقیم و مسقیم با مسئله تکنولوژی ربط پیدا میکنند. امید میرود در آینده به شرح برخی موارد از دیدگاههای مختلف بپردازیم.
از دوستانی که به این بحث علاقهمندند نیز تقاضا دارم تأملات خود را درباره مکتوب نمایند و در اینجا و یا وبگاههای شخصیشان به نقد بگذارند.
پینوشت:
1. توسعه و مبانی تمدن غرب.
2.ر.ک به: درباره نیهیلیسم در همین وبگاه.